คณะสงฆ์ไทย

                       

     คณะสงฆ์ไทย กับบทบาทและการดำรงอยู่ในสังคมปัจจุบัน

ตามที่มติชนรายวันได้ลงตีพิมพ์บทความเรื่อง "คณะสงฆ์ไทย" ของ อ.นิธิ เอียวศรีวงศ์ ไปเมื่อวันจันทร์ที่ 4 มกราคม พ.ศ.2553 ในหน้า 6

โดยส่วนตัวแล้วผู้เขียนมองว่าอาจเป็นนิมิตหมายอันดีและเป็นคุณูปการต่อวง การคณะสงฆ์ในอันที่จะได้เปิดมุมมองและโลกทรรศน์เพื่อการบริหารจัดการ องค์กรอย่างคณะสงฆ์ไทย ให้มีความละเอียดถี่ถ้วนและรัดกุมให้มากยิ่งขึ้นกว่านี้ ต่อผู้มีอำนาจและบทบาทในแวดวงคณะสงฆ์ไทยในปัจจุบัน

แต่ในแง่ส่วนรวมแล้ว ก็ไม่อาจปฏิเสธไปได้ว่า ข้อเขียนดังกล่าว อาจลดทอนความเชื่อมั่นของพุทธศาสนิกชนต่อภาพลักษณ์ขององค์กรในสังกัดคณะสงฆ์ ไทย ไปไม่น้อยเช่นกัน เพราะเป็นข้อวิจารณ์ที่ครอบคลุมไปถึงพระภิกษุสงฆ์ไทยไปทุกรูป ในสังฆมณฑล มิใช่เจาะจงไปที่พระภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง

ซึ่งเนื้อหาของบทความดังกล่าวจะไม่เพียงชี้นำต่อสังคม ไปในทิศทางให้เห็นถึงความมีจิตใจอันคับแคบของคณะสงฆ์ไทยที่มิให้มีการสนับ สนุนการบวชภิกษุณี ที่เกิดขึ้นในวัดสาขาหนองป่าพงประเทศออสเตรเลียและ / หรือในที่อื่นๆ ที่อาจจะเกิดมีขึ้นอีกในราชอาณาจักรเท่านั้น

แต่บทความดังกล่าวยังชี้บ่งถึงสภาพความอ่อนด้อยของคณะสงฆ์ไทยต่อความ สามารถในการตอบสนองความต้องการของสังคมในเรื่องของสภาวะความเป็นไปใน วิกฤตการณ์ต่างๆ อย่างในปัจจุบันอีกด้วย เช่น สภาพความยากจนของผู้คน, ความเสื่อมโทรมของสิ่งแวดล้อม, เสรีภาพ, สันติภาพตลอดจนความเสมอภาคระหว่างเพศอันเป็นส่วนหนึ่งของเรื่องสิทธิมนุษยชน ฯลฯ

จนนำไปสู่การตั้งประเด็นคำถามในช่วงท้ายว่า "เราจะมีคณะสงฆ์เพื่ออะไร?"

ด้วยเหตุที่ผู้เขียนก็เป็นผู้หนึ่งซึ่งสังกัดอยู่ในองค์กรในภาคการศาสนา อย่างคณะสงฆ์ไทยในปัจจุบัน จึงใคร่จะนำเสนอแง่คิดและมุมมองบางประการที่เกี่ยวข้องกับปรากฏการณ์ดัง กล่าว ซึ่งอาจจะอยู่นอกเหนือไปจากคำอธิบายของ อ.นิธิ ให้สังคมได้รับรู้บ้าง แม้จะรู้ดีอยู่ว่าอาจได้รับก้อนอิฐมากกว่าช่อดอกไม้อยู่หลายเท่านักนั้นก็ ตาม

กรณีบวชภิกษุณี ภิกษุณีสงฆ์เกิดขึ้นในพรรษาที่ 5 แห่งการบำเพ็ญพุทธกิจโดยมี พระมหาปชาบดีโคตมี พระมาตุจฉา (พระน้านาง) ซึ่งเป็นมารดาเลี้ยงของเจ้าชายสิทธัตถะเป็นพระภิกษุณีรูปแรก

ซึ่งเดิมพระนางได้เสด็จเข้าไปทูลของอนุญาตให้สตรีสละเรือนออกบวชในธรรม วินัย แต่การณ์นั้นก็มิใช่ง่าย พระพุทธองค์ทรงตรัสห้ามเสียถึง 3 ครั้ง แม้กระนั้นพระนางก็ไม่ละความพยายาม ถึงกับไปปลงผมนุ่งห่มผ้ากาสาวะเอาเอง ออกเดินทางพร้อมด้วยเจ้าหญิงศากยะจำนวนมากไปยังเมืองเวสาลีที่พระพุทธองค์ ทรงประทับอยู่ ในสภาพที่น่าเวทนาเป็นยิ่งนัก

ภายหลังพระอานนท์มาพบเข้าและช่วยไปกราบทูลขออนุญาตให้ ก็ถูกพระพุทธองค์ตรัสห้ามเสียถึง 3 ครั้งอีก
ในที่สุดพระอานนท์เปลี่ยนวิธีใหม่โดยทูลถามว่าหากสตรีออกบวชในธรรมวินัยแล้วจะบรรลุโสดาปัตติผลจนถึงอรหัตตผลได้หรือไม่

พระองค์ตรัสตอบว่าได้

พระอานนท์จึงอ้างเหตุผลนั้นพร้อมทั้งการที่พระนางเป็นพระมาตุจฉาและพระ มารดาเลี้ยงมีอุปการะมากต่อพระองค์ แล้วขอให้ทรงอนุญาตให้สตรีออกบวช พระพุทธองค์จึงทรงอนุญาตโดยมีเงื่อนไขว่า พระนางจะต้องรับปฏิบัติตามครุธรรม 8 ประการ (หลักความประพฤติสำหรับนางภิกษุณีที่จะต้องปฏิบัติด้วยความเคารพไม่ละเมิด ตลอดชีวิต)

อันได้แก่

1) ภิกษุณีแม้บวชร้อยพรรษาแล้วก็ต้องกราบไหว้ภิกษุแม้บวชได้วันเดียว

2) ภิกษุณีจะอยู่ในวัดที่ไม่มีภิกษุไม่ได้

3) ภิกษุณีต้องเข้าไปถามวันอุโบสถและเข้าไปฟังโอวาทจากภิกษุทุกกึ่งเดือน

4) ภิกษุณีเมื่ออยู่จำพรรษาแล้วต้องปวารณาในสงฆ์ทั้งสองฝ่าย

5) ภิกษุณีต้องอาบัติหนักต้องประพฤติมานัตในสงฆ์ทั้งสองฝ่าย

6) ภิกษุณีต้องแสวงหาการบวชในสงฆ์ทั้งสองฝ่าย

7) ภิกษุณีไม่พึงตำหนิติเตียนภิกษุในประการทั้งปวงและ

8) ไม่ให้ภิกษุณีว่ากล่าวภิกษุแต่ภิกษุว่ากล่าวภิกษุณีได้

ในคราวนั้นพระพุทธองค์ได้ตรัสแก่พระอานนท์ว่า การให้สตรีบวชจะเป็นเหตุให้พรหมจรรย์ คือพระศาสนาหรือสัทธรรมตั้งอยู่ได้ไม่ยั่งยืนจะมีอายุสั้นเข้า เปรียบเหมือนตระกูลที่มีบุรุษน้อยมีสตรีมาก ถูกผู้ร้ายทำลายได้ง่าย

การที่พระองค์ทรงบัญญัติครุธรรม 8 ประการก็เพื่อเป็นหลักคุ้มกันพระศาสนาเหมือนสร้างคันกั้นสระไว้ไม่ให้น้ำไหล ท้นออกไป (พระศาสนาจักอยู่ได้ยั่งยืนเช่นเดิม)

กล่าวโดยสรุป หากถือเหตุผลทางด้านสภาพสังคม-ศาสนาแล้ว จะไม่ทรงอนุญาตให้สตรีบวชเลย แต่เหตุผลในด้านความสามารถโดยธรรมชาติจึงทรงยอมให้สตรีบวชได้

เมื่อภิกษุณีสงฆ์เกิดขึ้นแล้วสตรีที่จะบวชต่อมาต้องเป็น สิกขมานา รักษาสิกขาบท 6 (คือ 6 ข้อแรกในศีล 10) ไม่ให้ขาดเลยตลอด 2 ปีก่อน จึงขออุปสมบทได้

และต้องรับการอุปสมบทโดยสงฆ์สองฝ่าย คือบวชโดยภิกษุณีสงฆ์แล้ว ต้องบวชโดยภิกษุสงฆ์อีกชั้นหนึ่ง

เมื่อเป็นภิกษุณีแล้วต้องรักษาสิกขาบท 311 ข้อ ภิกษุณีสงฆ์เจริญแพร่หลายในชมพูทวีปอยู่ช้านานและย้ายมาเจริญรุ่งเรืองใน ลังกาทวีปยาวนานไม่น้อยกว่า 1,000 ปี แต่ในที่สุดได้สูญสิ้นไป ด้วยเหตุใดและกาลใดไม่ปรากฏชัด ส่วนในประเทศไทยไม่ปรากฏหลักฐานว่าได้เคยมีการประดิษฐานภิกษุณีสงฆ์มาก่อน (ภิกษุณีสงฆ์ ; พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉ.ประมวลศัพท์ พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยุตฺโต))

จากที่ยกมา (โดยย่อ) จะเห็นได้ว่า กว่าจะได้มาซึ่งสถานภาพแห่งความเป็นภิกษุณีนั้นมิใช่ของง่าย มิหนำซ้ำยังมีความเปราะบางแห่งสถานภาพเป็นอย่างยิ่งอีกด้วย โดยเฉพาะใน ภิกขุณีวิภังค์ (การจำแนกสิกขาบทของภิกษุณี) พระวินัยปิฎกนั้นพบว่า สิกขาบททั้ง 311 ข้อ ก็มาจากข้อผิดพลาดของเหล่าบรรดานางภิกษุณีในอดีตที่ประพฤติไม่ดีไม่งาม จนเป็นที่ติเตียนของผู้คนในยุคสมัยครั้งพุทธกาลโดยทั้งสิ้น แล้วพระพุทธองค์จึงทรงบัญญัติสิกขาบทเป็นข้อห้ามไว้ในภายหลัง

ซึ่งถ้าเทียบกับสิกขาบทของพระภิกษุซึ่งมีเพียง 227 ข้อนั้น ย่อมแสดงว่า ภายใต้บริบทและเงื่อนไขทางสังคมแต่ครั้งในอดีต (ซึ่งอาจรวมถึงในปัจจุบัน) ที่ผ่านมา การกระทำใดๆ ของเพศหญิงมักถูกติเตียนได้ง่ายกว่าเพศชายเสมอ
ซึ่งส่วนใหญ่ก็มาจากข้อจำกัดทางด้านเพศสภาพและสรีรศาสตร์ของเพศหญิงนั่นเอง

เช่น "ภิกษุณีใดมีความกำหนัด ยินดีการจับต้องของบุรุษผู้กำหนัด จับมือก็ดี จับชายผ้าสังฆาฏิก็ดี ยืนด้วยก็ดี สนทนาด้วยก็ดี ไปสู่ที่นัดหมายก็ดี ยินดีการที่บุรุษมาตามนัดก็ดี ฯลฯ แม้ภิกษุณีนี้ก็เป็นปาราชิก (ขาดจากความเป็นภิกษุณี)" (ปาราชิกสิกขาบทที่ 4, ภิกขุณีวิภังค์, พระบาลีวินัยปิฎก.) หรือ "ภิกษุณีใด ไม่มีผ้ารัดถัน เข้าบ้าน เป็นปาจิตตีย์" (ฉัตตุปาหนวรรค, สิกขาบทที่ 13.) ฯลฯ.

เจตนารมณ์ในการมาถือบวชนั้นดีแน่แต่ถ้าจะให้แน่ ก็ควรคำนึงถึงพุทธประสงค์ดั้งเดิมของพระพุทธองค์ถึงการให้มีและดำรงอยู่ของ ภิกษุณีสงฆ์ในสมัยครั้งพุทธกาลด้วย

ซึ่งถ้าหากเปรียบเทียบบทบาททางด้านเพศสภาพของบุคคลที่มีอยู่ในองค์กร ต่างๆ ในทางโลก ที่ต้องอาศัยความได้เปรียบในแง่สรีรศาสตร์และความสมบุกสมบันของร่างกาย สำหรับใช้ในการต่อสู้และผลักดันศัตรูภายนอก

อย่างกองกำลังในประเทศต่างๆ การมีภิกษุณีสงฆ์ในคณะสงฆ์นั้น ก็ไม่ต่างอะไรกับการมีเหล่าบรรดาทหารหญิงไว้ในกองทัพ กล่าวคือ มักไม่ได้มีเอาไว้รบแต่เอาไว้เพื่อสนับสนุนการช่วยรบ

ซึ่งกองทัพธรรมของพระพุทธองค์ก็เช่นกัน การมีอุบาสิกา และแม่ชีพุทธ (หรือ ชีพราหมณ์) ที่ถือเพียงศีล 8 อย่างในสังคมชาวพุทธปัจจุบันนั้น ก็เป็นการเพียงพอและมีความคล่องตัวดีอยู่แล้วในแง่ของการต่อสู้กับศัตรูภาย ใน อย่างกิเลสในจิตใจ ในรูปแบบของการปฏิบัติธรรม

แต่สิ่งที่ผู้เขียนเห็นว่าเป็นปัญหาอันละเอียดอ่อนกว่านั้นนั่นก็คือ ในเรื่องของเครื่องแบบอันเป็นสัญลักษณ์ที่บ่งบอกถึงเจตนารมณ์ในสถานภาพนั้นๆ เสียมากกว่าซึ่งก็คือผ้ากาสาวพัสตร์ (ผ้าเหลืองพระ) อันเป็นเครื่องแบบเฉพาะของพระภิกษุสงฆ์นั่นเอง ซึ่งได้ถูกผนวกรวมเข้าไปกับพลังแห่งความเชื่อความศรัทธาของเหล่าบรรดาพุทธ ศาสนิกชนที่มีมาแต่ครั้งในอดีต ว่าจะต้องผูกขาดแต่เฉพาะเพศชายเท่านั้น

การที่ อิตถีเพศ จะเข้ามาแชร์หรือมาใช้สัญลักษณ์ร่วมโดยการถือครองมาเป็นเครื่องนุ่งห่มดัง เช่นภิกษุสงฆ์นั้น อาจเป็นการบั่นทอนพลังแห่งสัญลักษณ์ในทางวัฒนธรรมที่มีมาแต่ครั้งดั้งเดิม ดังกล่าว เพราะรูปแบบของนักบวชสตรีที่นุ่งห่มด้วยเครื่องแต่งกายคล้ายภิกษุสงฆ์นั้น ไม่เคยปรากฏให้เห็นขึ้นมาก่อนในสังคมไทยแม้จะเคยมีมาในสมัยครั้งพุทธกาลก็ ตาม และหากถึงจะมีภิกษุณีขึ้นมาได้จริงๆ

พลังทางสังคมดังกล่าวก็ยังต้องอิงอยู่กับภาพลักษณ์แห่งความดีงามของภิกษุสงฆ์ในอดีตอยู่นั่นเอง

จริงอยู่ที่การบรรลุธรรมอาจไม่จำเป็นต้องอาศัยรูปแบบในเพศนักบวชอย่างที่ อ.นิธิว่า แต่ก็ไม่ควรรีบด่วนสรุปว่ารูปแบบแห่งการดำเนินชีวิตในวิถีแห่งเพศนักบวชนั้น จะไม่ได้เอื้ออำนวยแก่การบรรลุธรรม (ขั้นสูง) ให้กับผู้คน จนถึงกับไม่ต้องมีองค์กรในภาคการศาสนาเลยอย่างคณะสงฆ์ไทย

เพราะการส่งผ่านและถ่ายทอดวัฒนธรรมทางภูมิปัญญาของพุทธศาสนาที่ผ่านมาแต่ ครั้งในอดีตนั้น ก็มักถูกส่งผ่านมาจากภิกษุสงฆ์ได้มากกว่าฆราวาสเสมอ จนตกทอดมาให้อนุชนคนรุ่นหลังได้ศึกษาและเรียนรู้กันอย่างกว้างขวาง ดังเช่นในปัจจุบัน

แม้ภายหลังที่ฆราวาสญาติโยมจะมาศึกษาและประพฤติปฏิบัติตามภูมิปัญญาเหล่า นั้นจนบังเกิดผลสัมฤทธิ์ต่อตนเองและสังคมกันอย่างแพร่หลาย ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าเป็นเพราะคุณูปการมาแต่ครั้งในอดีตของภิกษุสงฆ์อยู่นั่น เอง

ส่วนในประเด็นการตอบสนองต่อความท้าทายในโลกปัจจุบันสำหรับบทบาทของคณะ สงฆ์ไทยตามที่ อ.นิธิ หยิบยกมาเป็นข้อสังเกตไว้เป็นข้อๆ นั้น ผู้เขียนก็ขอตอบแต่เพียงสั้นๆ ในฐานะที่พอจะได้เคยมีประสบการณ์อยู่บ้างในการออกเผยแผ่ศาสนธรรมตามพื้นที่ ภาคสนามในภูมิภาคต่างๆ ว่า เท่าที่คณะสงฆ์ได้พยายามทำหน้าที่ในการแบกรักและประคับประคองสัญลักษณ์แห่ง ความดีงามคือ ผ้าเหลือง อันเป็นธงชัยแห่งพระอรหันต์ไม่ให้แปดเปื้อนมลทินจากศัตรูภายนอกและศัตรูภาย ในไปมากกว่านี้ ได้อย่างตลอดรอดฝั่งภายใต้เงื่อนไขแห่งสภาพสังคมที่เป็นปฏิปักษ์ต่อความดี และศาสนาดังเช่นในปัจจุบันนั้น ก็นับว่าพอแรงกันอยู่แล้วสำหรับคณะสงฆ์ไทยในขณะนี้

แม้กระนั้นก็ยังมีปรากฏผลงานของพระภิกษุสงฆ์ไทยให้เห็นเป็นที่ชื่นชมกัน ได้ อย่างไม่ขาดสายตลอดช่วงระยะเวลาที่ผ่านมา ไม่ว่าในด้านการสาธารณสงเคราะห์ หรือการเผยแผ่ทางด้านพุทธธรรม เพียงแต่ยังไม่มากพอที่จะเป็นที่พึงพอใจให้กับนักพรตทางวิชาการอย่าง อ.นิธิ ได้เท่านั้นเอง

ซึ่งด้วยความเป็นนักวิชาการขั้นเอกอุของ อ.นิธิ นั้น อาจจะเป็นการยากอยู่ไม่น้อยเลยทีเดียวที่จะหาศาสนาหรือสำนักความคิดใดให้ นับถือได้อย่างสนิทใจและพอเหมาะพอเจาะ

แต่สำหรับสังคมไทยและคณะสงฆ์ไทยในปัจจุบันนั้น อาจกล่าวได้ว่าเข้ากันได้อย่างพอเหมาะพอเจาะเป็นอย่างดีทีเดียว
กล่าวคือ ต่างก็ดำรงอยู่ในสภาวะแห่งความกำกวมด้วยกันทั้งสองฝ่าย

การที่จะให้พยายามนำความกำกวมในการมีอีกบริษัทหนึ่ง (ภิกษุณีบริษัท) ให้เกิดมีขึ้นในคณะสงฆ์ตามอย่างที่ อ.นิธิ แนะนำนั้นอาจสร้างความกำกวม (ทั้งในแง่การให้อุปสมบทและวัตรปฏิบัติหลังจากนั้น) ให้หนักขึ้นไปอีกกับวงการคณะสงฆ์ไทยในปัจจุบันก็เป็นได้

ขวานั้นจริงอยู่ที่อาจหมายถึง ระบอบอำมาตย์ที่มาพร้อมกับระบบศักดินา ที่ดูเหมือนว่าจะลิดรอนสิทธิเสรีภาพของประชาชนมาแต่ครั้งในอดีตไปเสีย ทุกอย่าง

แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ใช่หรือไม่ว่าการออกกฎระเบียบอันเข้มงวดและพิธีรีตอง อันยุ่งยากรุงรังตลอดจนแนวคิดในเชิงอนุรักษ์ ก็เป็นตัวประคับประคองบ้านเมืองของเรามาจนอยู่รอดได้อย่างมีเอกลักษณ์จนถึง มีซ้ายได้อย่างทุกวันนี้มิใช่หรือ?

เพราะในท่ามกลางความเบ่งบานทางด้านเสรีประชาธิปไตยและความเสมอภาคของ สิทธิมนุษยชนอย่างทุกวันนี้ วัดและวังจึงเป็นสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมเดียวของฝ่ายขวาที่ยังพอมีพลังทาง สังคมปรากฏหลงเหลือให้เห็นอยู่ได้ในยุคสมัยเช่นในปัจจุบัน แม้กระนั้นก็ยังถูกผลักไสให้ไปเผชิญกับความท้าทายด้วยสายตาอันจับจ้องของ เหล่าบรรดานักวิชาการทางด้านซ้ายในแนวเสรีประชาธิปไตยทั้งหลายมาโดยตลอด

แต่ด้วยความกรุณาอันยิ่งที่ฝ่ายวังหยิบยื่นให้กับปวงพสกนิกรมาอย่างต่อ เนื่องและวิริยอุตสาหะ จึงเป็นเสมือนเกราะป้องกันมิให้เกิดข้อสงสัยอันใดที่จะมีพลังมากพอในการมา คัดง้างพลังทางวัฒนธรรมในฝ่ายขวาได้ดังกล่าว

คงเหลืออยู่แต่ลำพังวัดเท่านั้น ที่จะต้องเผชิญกับการตั้งคำถามถึงสถานภาพแห่งการดำรงอยู่ในสังคมปัจจุบัน อย่างนี้ต่อไป ตราบใดที่ภาคการศาสนาอย่างคณะสงฆ์ไทย ยังมิอาจเข้าไปมีส่วนร่วมในการเข้าไปแบ่งเบาภาระความทุกข์ยากลำบากกายลำบาก ใจให้กับภาคประชาชนได้ในทุกระดับชั้นให้เห็นอย่างเป็นรูปธรรม

ซึ่งเมื่อนั้นการตั้งคำถามใดๆ ในลักษณะนี้ ก็คงไม่เกิดขึ้น

 ที่มา http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1265018066&catid=02